SORU: Bir kadın, yanında mahremi olmadan farz olan hacca gidebilir mi?
CEVAP:
Cenâb-ı Hak Kur’ân’da şöyle buyurmuştur: “Yoluna gücü yetenlerin (imkân bulabilenlerin) o evi (Kâbe’yi) haccetmesi, Allah’ın insanlar üzerinde bir hakkıdır.” (Âli İmrân, 3/97) Kadınların üzerlerine farz olan haccı, yanlarında mahrem olmadan eda edip edemeyecekleri meselesi haccın şartlarından “istitâat/güç yetirme”, yani bedenî yeterlilik, mâlî yeterlilik ve güvenlik konusuna girmektedir. “İstitâat” ile ilgili olarak konulan şartlarda kadınlarla erkekler aynı statüdedirler. Ancak kadınlar için erkeklerdeki hususlara ziyade olarak iki şart daha vardır. Bunlardan biri boşanma ve ölüm sebebiyle iddet bekleme hususu, diğeri ise yolculukta kadınların yanında eş veya mahrem bulunması hususudur. Biz burada yalnızca eş veya mahrem bulunması meselesini ele alacağız. Hemen ilk başta belirtmek gerekir ki kadınların yolculuğu hususunda asıl olan hüküm, mahremsiz yolculuk yapmalarının haram olmasıdır. Ancak bazı Ulema bir takım şartlar bulunduğu takdirde kadınların mahremsiz yolculuk yapmasını caiz görmüşlerdir. Bu hususta mezheplerin görüşleri şu şekildedir:
a) Hanefi mezhebi… Farz olan haccı eda etmek isteyen kadının bulunduğu yer ile Mekke arasında 3 günlük mesafe var ise kadının haccedemeyeceği… “Mahrem” kime denildiği… Kadının mahremi olan erkek fâsık veya Mecusi ise kadının haccedemeyeceği… Kadının sütkardeşi ile haccedemeyeceği… Bir erkeğin genç kaynanası ile yolculuğa çıkamayacağı… Kadının 1 günlük mesafeye yolculuk yapmasının caiz olmadığı…
Farz olan hacda; bulunduğu yerle Mekke arasında üç günlük veya daha fazla bir mesafe olursa, genç olsun yaşlı olsun kadının yanında kocasının veya güvenilir (fasık olmayan) ergenlik çağına girmiş mahremi bir erkeğin bulunması şarttır. Şayet mahremsiz haccederse, kerâhet-i tahrîmiyye ile hac yerine gelmiş olur. Çünkü Sahîhayn’ın rivayet ettikleri bir hadiste bu yasaklanarak; “Bir kadın üç günlük yola mahremsiz gidemez” buyrulmuştur. Müslim’in bir rivayetinde ise “veya kocasız gidemez” ifadesi vardır.
Lakin kadının bulunduğu yerle Mekke arasındaki mesafe, üç günlük mesafeden kısa olursa yanında yol arkadaşı olarak kocası veya mahremi olan bir erkek bulunmasa bile haccetmesi vacip olur.
Mahrem; nesep veya hısımlık bağı nedeniyle kadını nikâhlaması ebediyen haram olan erkektir. Kadınla yol arkadaşlığı yapacak olan mahrem erkeğin, akıllı, baliğ ve güvenilir birisi olması (fasık olmaması) şarttır. Müslüman olması (Mecusi müstesna) şart değildir. Mecusi’nin istisna edilmesinin nedeni “Mahrem ile evlenmeyi helâl itikat ettiği için, kadına tecavüz etmesinden korkulduğundandır.” Fasıkın ise mürüvveti, kişiliği yoktur, velev ki kocası olsun, çünkü böylelerinden bir kadını muhafaza etmesi beklenemez.
Ebûssuûd Efendinin naklettiğine göre; zamanımızda fesat galebe çaldığı için kadın, sütkardeşi ile de sefere çıkamaz. İbn-i Âbidîn de bu fetvayı tasdik ederek şöyle der: “Bir kadının erkek sütkardeşi ile sair zamanlarda baş başa kalması zaten mekruhtur. Genç kaynana da böyledir. Çünkü sefer, halvet (baş başa kalmak) gibidir.”
Bahır adlı eserde; “İmam Ebû Hanife ile Ebû Yusuf’tan bir rivayete göre; kadının bir günlük yola mahremsiz gitmesi mekruhtur. Zaman bozulduğu için fetvanın buna göre olması gerekir” denilmiştir. Lübâb adlı eserin şerhinde de; “Buhârî ile Müslim’in rivayet ettikleri şu hadisler de bunu teyit eder” demiştir. (Bu hadisler şunlardır): “Allah’a ve ahiret gününe iman eden bir kadının, bir gün bir gecelik yola mahremsiz gitmesi helâl olmaz.” Müslim’in bir rivayetinde, “bir gecelik yola”; diğer bir rivayetinde ise “bir günlük yola” denilmiştir.
b) Şafii mezhebi… Farz olan haccı eda etmek için hac yapacak kadınla birlikte kendisinin haricinde 2 kadının veya 1 kadının bulunması yahut tek başına hac yapması… Kadının tek başına grupla hacca gitmesi… Nafile hac ve benzer ibadetlerde kadınların sayılarının çok da olsa kendi başlarına yolculuğa çıkmayacakları…
Farz olan haccı eda için yolculuğa çıkacak olan kadının beraberinde kocası veya mahremi olan bir erkek veyahut da iki kadın (diğer görüşe göre hac yapacak kadından başka üç kadın) ya da daha fazla sayıda güvenilir kadınların bulunması gerekir. Kadınların güvenilir ve ergenlik çağına girmiş olmaları şarttır. Ancak kocanın ve mahremin güvenilir olma şartı getirilmemiştir. Kadının tek başına bir grup ve kafile ile birlikte olsa bile yola çıkması haramdır, çünkü kadın her durumda kandırılmaya ve duygularına yenilmeye yatkındır.
Kendisiyle birlikte, yalnızca güvenilir bir kadın bulunduğu takdirde farz olan haccı eda etmek kendisine vacip olmayıp caizdir. Yani güvenilir bir tek kadınla haccı eda ederse farz haccı yerine getirmiş olur. Kadının güvenlik içinde olması hâlinde, yalnız başına yola çıkıp farz olan haccı eda etmesi de caiz olur.
Hac yolculuğuna çıkacak kadın ücretsiz olarak mahrem bir erkeği veya kocayı bulup da beraberinde götüremezse, -ücret vermeye muktedir ise- bunları ücretle tutup götürmesi gerekir.
Nafile hac ve benzer ibadetlere gelince; sayıları çok da olsa kadınların kendi başlarına yola çıkmaları caiz olmaz.
c) Maliki mezhebi… Farz olan haccı eda etmek için kadının güvenilir bir kadın grubuyla yahut erkek kadın karışık bir grupla yolculuğa çıkabileceği… Kadının kendisini muhafaza edemeyeceği küçük gemilerle farz olan haccı eda edemeyeceği… Kadının kendisini muhafaza edebileceği büyük gemilerle farz olan haccı eda etmek için yolculuğa çıkabileceği…
Farz olan hac yolculuğuna çıkacak olan kadının beraberinde kocası veya nesep, süt veya hısımlık yolu ile olan mahremlerinden bir erkek bulunması gerekir. Bunlar bulunmadığı takdirde güvenilir bir grubun bulunması gerekir. Bu grup ister sadece kadınlardan teşekkül etsin, ister erkek kadın karışık bir grup olsun fark etmez. Bütün bunları bulamayan kadına ise hac vacip olmaz.
Yine bunun gibi zorunlu olarak kadının, içinde örtünemeyeceği ve kendini muhafaza edemeyeceği küçük gemilerde hac yolculuğu yapması gerekiyorsa, haccetmesi vacip olmaz. Ama hacca sadece deniz yoluyla gitme imkânı bulunuyorsa ve içinde kadının muhafaza edilmesi mümkün olan yerler bulunan büyük gemilerle sefere çıkacaksa o vakit hacca gitmesi vacip olur.
d) Hanbelî mezhebi… Farz olan hacda kadının yanında kendisine ebediyen nikâhı haram olan birisi olmayınca hac yapmasının farz olmadığı…
Haccın vücûb şartlarından biri de yol güvenliğinin bulunmasıdır. Öyle ki yolda can, mal, ırz ve benzeri şeyler için herhangi bir korku ve engel bulunmamalıdır.
Kadına gelince; yolculukta beraberinde kocası, oğlu, babası, amcası ve kendisine nikâhlanması ebediyen helâl olmayan mahremlerinden birinin bulunması şarttır. Bunlardan biri bulunmadığı takdirde haccetmesi farz olmaz.
(İbn-i Âbidîn, Mevâhibü’l-Celîl fî Şerhi Muhtasari’ş-Şeyh Halil Malikî, Tefsir-ü Mustafa’l Adevî, Tefsirü’l Münîr, Ahkamu’l Kur’an li’t-Tahâvî, Sübülü’s-Selâm, Neylü’l Evtâr, Bidâyetü’l Müctehid, el-Fevâkihu’d-Devânî alâ Risaleti İbn-i Ebî Zeyd, Metnü’r-Risale (Malikî), el-Hâvi’l Kebîr li’l Mâverdî, el-İbtihâc-ü Tezhîb-i Muğni’l Muhtâc, el-Furu’ li-İbn-i Müflih Hanbelî, el- Muğnî Hanbelî, el-Huccetü li’ş-Şeybânî Hanefî, Ta’rîfât li’l Cürcânî, Külliyyât li’l Kefevî, Câmiu’l Ulûm fî Istılâhâti’l Fünûn, Mebsût li’s-Serahsî, Hâşiyetü’l Adevî alâ Şerhi Muhtasar Halil Huraşî, Mecmû’ Şerhu’l Muhezzeb li’n-Nevevî, Şerhu’l Müntehâ li’l Behûtî, Cezîrî -dört mezhebe göre- İslam Fıkhı ve Zühaylî -dört mezhebe göre- İslam Fıkhı)
