SORU: Çoluk çocuğun helal yoldan rızkını temin için çalışmanın faziletine dair…
CEVAP:
1- İhtiyâr ve Mültekâ/Mevkûfât’da şöyle denilmiştir:
a) İlim peşinde koşmak gibi kazanç peşinde koşmak da farzdır. Zira (Taberânî’de geçen) hadisi şerifte Enes (r.a)’dan rivayetle Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Helal mal kazanmak her Müslüman’a vaciptir.” Keza, (Taberânî ve Beyhakî’de geçen) hadisi şerifte Abdullah b. Mesûd (r.a)’dan rivayetle Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Helal mal kazanmak diğer farzların edasından sonra farzdır.” Yani kazanca koşmak, farzdan (yani erkânı İslam olan namaz, oruç vs.den) sonra gelen yeni bir farzdır. Çünkü insan, kazancı olmadan namaz kılamayacağına (ibadet edemeyeceğine) göre, o da farz olmuş olur. Zira insan, ibadetini ancak bedenindeki kuvvet sayesinde yerine getirir. Bedenin kuvveti de ancak yaradılış ve âdet itibariyle azık (yani yeme-içme) sayesinde hâsıl olur. (Binaenaleyh mal, matlûbun li-zâtihî değil matlûbun li-ğayrihî’dir.)
b) Her Müslüman için kendi nefsine, nafakaları üzerine vacip olan kimselere ve borçlarını ödemeye yetişecek miktarda helalinden kazanmak farzdır. Fakirlere ve akrabay-ı taallukatına yardım ve iyilik yapmak için farz miktarından fazla kazanmak ise müstehaptır.
c) Allah (c.c) insanı, Âdem (a.s)’ı yarattığı gibi hiçbir sebebi bir sebebe katmaksızın yaratabilirdi veya Havva annemiz gibi anasız olarak bir erkekten meydana getirebilirdi yahut İsa (a.s) gibi babasız olarak bir kadından meydana getirebilirdi. Ama insanı bir erkek ve bir kadından meydana getirdi. İşte rızık da böyledir. Birincisi; rızık sebepler dairesinde verilmektedir. İkincisi ise; rızkın sebepler dairesinde elde edilmesi, rızkı asıl verenin Allah (c.c) olmasını nefyetmemektedir, tıpkı asılda çocuğu yaratanın Allah (c.c) olduğu gibi.
d) Cenâb- Hak bir hadisi kudsî’de şöyle buyurmuştur: “Ey kulum! Elini oynatmak senden, sana rızık vermek benden.” Rasûlullah (s.a.v) de sanata teşvik edip şöyle buyurmuşlardır: “Zanaat, fakirlikten emandır/fakirliğe karşı bir emniyettir.”
2- İmam Gazali İhyâ’sında Âdâbu’l-Kesb-i ve’l-Maâş bölümünde kısaca şöyle anlatmıştır:
a) Cenâb-ı Hak şöyle buyurmuştur: “Muhakkak sizi yeryüzünde yerleştirdik ve sizin için orada birçok geçim imkânları hazırladık. Siz pek az şükrediyorsunuz.” (A’râf, 7/10) “Yeryüzünde dağılın da Allah’ın fazlından rızık arayın.” (Cuma, 62/10)
b) (İbn-i Hıbbân’da) zikredildiği üzere Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Kim helal mal kazanır da yemeğine ve giyimine harcarsa veya kendisinden başka Allah’ın yarattıklarına yedirir ve giydirirse bu onun için sadaka olur.”
c) (Taberânî’de) zikredildiği üzere Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Kazancı temiz olana müjdeler olsun.”
d) (Terğîb ve Terhîb’de) zikredildiği üzere Sa’d b. Ebî Vakkas (r.a); “Ya Rasûlallah! Beni, duası kabul olunan kimselerden eyleyiniz (böyle olmam için Allah’a dua ediniz)” deyince Rasûlullah (s.a.v); “Ey Sa’d! Yemeğini temiz ve helal yap ki duası kabul olunanlardan olasın. Muhammed’in canı kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki kul, karnına haram lokma koyduktan sonra kırk gün hiçbir ameli kabul olunmaz.”
e) (Buhârî, Müslim ve Neseî’de) zikredildiği üzere Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Sizden birinin sırtına bir bağ odun yükleyip satması, başkasından bir şey isteyip de başkasının ona vermesinden daha hayırlıdır.”
f) (Taberânî’de) zikredildiği üzere Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Kim işinden dolayı yorgun olarak akşamlarsa, günahları bağışlanmış olarak akşamlamış olur.”
3- Çalışıp geçimlerini sağlama hususunda Peygamberler…
a) Bizzat Rasûlullah (s.a.v) birkaç kırat karşılığında Mekkelilerin keçilerini gütmüştür. Peygamberlikten önce Hatice (r.anha)’nın malıyla ticaret yapmış, ancak peygamberlikten sonra ticareti bırakmıştır.
b) Musa (a.s) Şuayb (a.s)’ın keçilerini ücretli olarak 10 sene gütmüştür.
c) Âdem (a.s) buğdayı ekip sulamış, biçip dövmüş, öğütüp hamur haline getirmiş ve pişirip yemiştir.
d) Nuh (a.s) marangoz idi.
e) İbrahim (a.s) bez dokurdu.
f) Davud (a.s) zırh yapardı.
g) Süleyman (a.s) hurma yaprağından zembil yapardı.
h) Zekeriya (a.s) da keza marangoz idi.
4- Çalışıp geçimlerini sağlama hususunda Sahabeden örnekler…
a) Ebû Bekir (r.a) ticaretin yanı sıra bez dokumuştur.
b) Ömer (r.a) ticaretin yanı sıra dericilik yapmıştır.
c) Ali (kr.v) ise (günlük) ameliyelik yapardı ve bu halini yadırgayanlara aldırış etmezdi… (Hindistan hadis Âlimlerinden Zekeriyya Kandehlevî “Fezâil” (d. 1891), İmam Gazali “İhyâ” ve diğer bazı Hanefî fıkıh kaynakları…)
