SORU: Kötü ahlakları kalpten temizlemenin fıkhen hükmü nedir? Ahlâk ilmini öğrenmek ve kötü ahlakları kalpten temizlemek her kadın ve erkeğe farz-ı ayn’dır… Hiç bir insan kalpteki kötü ahlaklardan hâlî değildir…
CEVAP:
1- Ahlâk ilmi, faziletlerin çeşitlerini ve bunların nasıl kazanılacağını; rezaletlerin çeşitlerini ve onlardan nasıl korunulacağını bildiren ilimdir.
2- İhlâs, ucub/kendi amellerini beğenme, hased/başkasının çekememe, riya, kibir/başkasına büyüklük taslama/hakkı kabul etmeme, açgözlülük/şuhh, kin, aldatma/hıyanet, öfke, düşmanlık, buğz, tamah/gözün doymaması, cimrilik, böbürlenme/mağrurlanma, gösteriş/çalım, yağcılık/dalkavukluk, Hakk’a karşı büyüklenme, hile, aldatmaca, katılık/gaddarlık/acımasızlık, tûl-u emel gibi ahlaklara ait ilimleri öğrenmek farz-ı ayındır. Zira kişinin içinde bulunduğu – ister zâhirî ister bâtınî yani gerek namaz, oruç, zekât gibi şeriatla alakalı gerek kalp/ahlak ile alakalı – haller/durumlar/işler ile ilgili ilimleri öğrenmesi farz-ı ayn’dır.
Keza tevekkül (yani acizliği izhar edip sadece Allah’a dayanıp güvenme), inâbet (yani Allah’a yönelip rücû etme), haşyet (yani Allah’tan korkma), rıza (yani Allah’ın hükmüne ve kazasına kalpte hiçbir sıkıntı duymadan razı olma) gibi kalp hallerini bilmek de her erkek ve kadına farz-ı ayn’dır.
3- Erkek/kadın hiçbir insan yukarıda sayılan bu kötü ahlâklardan hâlî değildir (bütün erkek-kadında bu hasletler vardır). Binaenaleyh bunlardan kendisini muhtaç gördüklerini öğrenmesi lâzımdır. Bu (kötü ahlakların) izalesi (yani kalpten temizlenmesi) farz-ı ayındır.
4- Yukarıda sayılan bu kötü ahlakların sınırlarını, sebeplerini, alâmetlerini ve ilâçlarını/tedavilerini bilmedikçe onları izale etmek (kalpten temizlemek) mümkün değildir. Zira şerri bilmeyen onun içine düşer.
(İbn-i Âbidîn, Ta’lîmü’l-Müteallim ve sair fıkhî kaynaklar)
